Heimelijk inwinnen onder het gezag van de burgemeester

Eén van de taken van de politie is het heimelijk inwinnen van informatie. Iedereen weet dat bij strafrechtelijke onderzoeken soms informatie wordt ingewonnen door de politie met de hulp van bijvoorbeeld informanten. Dit gebeurt onder verantwoordelijkheid van de Officier van Justitie. Maar ook op het gebied van openbare orde heeft de politie een inlichtingendienst. De burgemeester is als gezag over de politie op het gebied van openbare orde hiervoor verantwoordelijk.

Wat zijn de taken van deze inlichtingendienst voor de openbare orde én wat betekent dit voor burgemeesters? Peter van Baal, Hoofd Inwinning Limburg en Henk de Groot, leidinggevende TOOI Den Haag leggen uit.

Binnen de politie bestaat een afdeling Inwinning, die is onderverdeeld in een Team Criminele Inlichtingen en een Team Openbare Orde Inlichtingen. Laatstgenoemde richt zich op het heimelijk inwinnen van informatie op het gebied van openbare orde. De Groot licht toe: "Het doel van het TOOI is het inwinnen van heimelijke informatie om burgemeesters in staat te stellen de openbare orde te handhaven. Dit altijd als sluitstuk. De eerste zorg voor informatie-inwinning ligt bij de politie in de wijk. Als zij onvoldoende grip krijgen op informatie, komen wij in beeld." Van Baal vult hierbij aan: "Bij de inzet van het TOOI wordt altijd gekeken naar de proportionaliteit en de subsidiariteit. Het TOOI richt zich dan ook op informatie over groepen van mensen, niet op individuen."

Van Baal licht toe: "Het doel is om de burgemeester een handelingsperspectief te bieden. Dit om bijvoorbeeld proactief te kunnen handhaven en een ordeverstoring te voorkomen." Wanneer er informatie vrijkomt over specifieke incidenten, dan wordt de burgemeester hierover geïnformeerd. Het TOOI werkt dagelijks met heimelijke informatie, aan de hand van de actualiteit of bijvoorbeeld bij het in beeld houden van reeds bekende groeperingen. De Groot merkt op: "Niet alle burgemeesters zijn bekend met het TOOI en haar werkzaamheden. Natuurlijk ontvangen zij wel eens heimelijke informatie over openbare orde, maar het is de vraag of zij zich realiseren dat er elke dag informatie wordt ingewonnen onder hun verantwoordelijkheid."

Wie of wat bepaalt de focus van het TOOI? "Er zijn geen vaste kaders", zo vertelt Van Baal. "De basis ligt in meerdere documenten. Zo geeft de Nationale Intelligenceagenda richting voor landelijke thema's. Het regionale beleidsplan bevat de regionale prioriteiten en lokale veiligheidsbeelden gaan in op de issues die er toe doen." Op de vraag wat er ten aanzien van prioritering kan verbeteren, schetst De Groot: "In deze documenten worden veelal de prioriteiten bepaald voor de aanpak van criminaliteit. De openbare orde-thema's komen hier summier in terug. In het regionaal bestuurlijk overleg zou hier eens over doorgesproken kunnen worden. Welke openbare orde-thema's spelen er en welke vinden we belangrijk? En de uiteindelijke prioritering zou in de driehoek moeten plaatsvinden." Dat het TOOI zich wel richt op wat er toe doet, blijkt uit het antwoord op de vraag wat er nu zoal speelt. Van Baal: "Hierbij moet je denken aan informatie rondom de vluchtelingenstroom, radicalisering, politiek activisme of hooliganisme. Ook thema's rondom maatschappelijke onrust, zoals OMG's of ernstige overlast veroorzakende jeugdgroepen, zijn aan de orde van de dag." Het zijn allemaal onderwerpen die vallen binnen de brede taakstelling van de politie, waarbij heimelijk inwinnen van informatie door het TOOI één van de meest vergaande middelen is.

Van Baal en De Groot uiten zorgen. Van Baal: "Waar de controle op het strafrechtelijk inwinnen van informatie goed is geregeld door betrokkenheid van een Officier van Justitie, is er nauwelijks tot geen controle op het heimelijk inwinnen ten aanzien van openbare orde." De Groot vult aan: "Dit is ook lastig, de burgemeester is verantwoordelijk, maar hier zijn er wel 393 van. We moeten gezamenlijk gaan kijken hoe we dit gat kunnen dichten, bijvoorbeeld door één bestuurlijke dan wel gemeentelijke contactpersoon per regio en/of het regionale bestuurlijke overleg meer te benutten." Het belang hiervan wordt temeer duidelijk als Van Baal vervolgt: "Een burgemeester legt verantwoording af aan de gemeenteraad op basis van artikel 180 gemeentewet. Hij zal dus, wanneer nodig, uitleg moeten geven over de heimelijke inwinning. Ook moeten we ons realiseren dat informatie opvraagbaar kan zijn via de Wet Openbaarheid van Bestuur." Dit zijn belangrijke aandachtspunten. "Hoog tijd dus om hier in de regio's met het bestuur afspraken over te maken", aldus De Groot. Ook ligt er bij de politie al geruime tijd de wens om te komen tot nadere regelgeving voor het TOOI. "Bijvoorbeeld over de reikwijdte van onze werkzaamheden, we moeten ook kunnen inzetten op individuen zoals lone wolfs." Hier is Veiligheid en Justitie aan zet, aangezien dat betrekking heeft op het wetgevend karakter. Tot slot merkt De Groot op dat "de inlichtingendienst van de ene regio onderzoek kan doen in een andere regio, omdat iemand daar woont. Dan opereert het TOOI dus in gemeente A om informatie te verkrijgen voor de burgemeester in gemeente B, waar de openbare orde problemen spelen. Bij gevoelige informatie dienen beide burgemeesters op de hoogte te zijn. En niet onbelangrijk, de regionale TOOI's kunnen ook ingezet worden voor informatie-inwinning elders, zoals is gebeurd bij de National Security Summit in Den Haag. Dit betekent wat voor de beschikbare capaciteit in een regio."

Op de vraag waar kansen liggen, reageren Van Baal en De Groot enthousiast. Beiden gedreven om hun werk nog professioneler vorm te geven. "We willen graag in de regio's samen met burgemeesters nadenken over de werkwijze rondom de prioritering, de informatiedeling en de controle op het inwinnen. En hier werkbare afspraken over maken." Om meteen de daad bij het woord te voegen bieden zij aan zowel een factsheet over het TOOI en haar werkzaamheden op te stellen als, daar waar gewenst en/of welkom, de regionale bestuurlijke overleggen te bezoeken. Dit aanbod kunnen de regio's binnenkort concreet tegemoet zien.