Aanpak racisme en discriminatie: ‘je moet jezelf kunnen zijn’

4 oktober 2022

De aanpak van discriminatie en racisme binnen het politiekorps staat in de schijnwerpers. Een aantal incidenten en een indringende documentaire over ‘de blauwe familie’ eerder dit jaar onderstreepten het belang van een krachtige aanpak. De korpsleiding noemt de documentaire ‘een keerpunt binnen het korps’. In de eenheden zijn regionale plannen van aanpak, die de beweging van een politie voor iedereen ondersteunen, uitgewerkt. Daarin wordt het onderwerp Veilige en Inclusieve Teams versneld en aangevuld in lijn met het landelijke plan van aanpak dat het korps hiervoor opstelt. In het LOVP wordt met regelmaat over de aanpak en de voortgang gesproken. En op 29 september gaven de korpsleiding en de vrijgemaakte projectleider voor de aanpak van racisme en discriminatie een toelichting in de Tweede Kamer. Wat is er aan de hand en wat gebeurt er allemaal binnen het korps?

Structureel vraagstuk

De korpsleiding heeft in juni naar aanleiding van de documentaire een statement naar buiten gebracht. Racisme en discriminatie kan niet onbestraft blijven. Van Essen: ‘het is een structureel vraagstuk, het gaat om meer dan incidenten’. Hij ziet hier een belangrijke rol voor de korpsleiding zelf en leidinggevenden in het algemeen weggelegd. 'We stellen publiekelijk de norm. Maar ik wil voorkomen dat het gevoel overheerst dat iedereen zich er schuldig aan maakt. Dat is niet zo’, vult de korpschef aan. Het begint bij ‘the tone of voice’ aan de top. ‘Als ik iets heb geleerd, is het dat we steun aan collega’s die met discriminatie te maken krijgen expliciet moeten geven’, aldus Van Essen. Chief Diversity Officer Liesbeth Huijzer stelt: ‘Er heerste een gevoel van straffeloosheid. Maar we hebben duidelijk gesteld; er is geen wegkijken meer bij. Afgelopen maanden heb ik een ronde door korps gemaakt en heb ik dit ook mogen voelen en ervaren. Dit moet iets van ons allemaal zijn’. De korpsleiding heeft de documentaire omarmd en toont haar respect voor diegenen die opstonden. De CDO merkt op dat de beweging in het korps breder wordt en dat de groep die zichtbaar naar voren treedt groter wordt. De korpsleiding zal dit verder ondersteunen.

De aanpak

De aanpak van racisme en discriminatie binnen het korps valt onder de beweging Politie voor Iedereen. In 2020 heeft de politie de visie vastgesteld en in mei 2021 presenteerde de politie de aanpak Politie voor Iedereen in het LOVP. De aanpak richt zich op 5 pijlers, te weten veilige en inclusieve teams, diverse instroom, aanpak discriminatie, professioneel controleren en het netwerk divers vakmanschap & bondgenoten.

De korpschef is duidelijk voor wat betreft de aanpak van racisme en discriminatie binnen het korps: ‘De lat voor de politie mag hoger liggen, we zouden van onbesproken gedrag moeten zijn. Wil je veiligheid vergroten aan de buitenkant, is de randvoorwaarde dat je het aan de binnenkant creëert’. Johan van Renswoude is binnen het korps vrijgemaakt om de aanpak van racisme en discriminatie vorm te geven en te intensiveren. Van Renswoude: ‘We moeten werken aan een veilig arbeidsklimaat’. Het vraagstuk ligt hem na aan het hart. Zo is hij grondlegger van de aanpak bondgenoten, waarbij politie bewust inzet op verbinding met specifieke onderdelen van de samenleving in rust, zodat men elkaar in spannende tijd kent en weet te vinden. Van Renswoude licht de speerpunten die de agenda voor het programma vormen, toe. Politie gaat:

  1. De normen ten aanzien van inclusie, discriminatie en racisme verder expliciteren.
  2. De sanctioneringssystematiek aanscherpen.
  3. Het leiderschap versterken, inzet op handelingsverlegenheid en –onbekwaamheid.
  4. Vroeg interventies en een verzoeningsstrategie ontwikkelen.

Als extra punt voegt hij nog toe: ‘We gaan alle medewerkers van de Nationale Politie inschakelen op dit vraagstuk. Het gaat iedereen aan, samen moeten we de grenzen bewaken’. Van Renswoude geeft aan dat hij het plan van aanpak gaat toetsen bij de betrokken medewerkers uit de documentaire ‘De blauwe familie’. Met als doel om het plan sterker en concreter te maken. ‘Dat ben ik aan ze verplicht’, aldus Van Renswoude.

Resultaat

In het gesprek met de Tweede Kamer zien we dat de Kamerleden kritisch zijn. Wat gaat er nu echt veranderen? Een terechte vraag aldus de korpsleiding. Zij licht toe dat ze nu zien dat er meer gemeld wordt en er meer signalen naar voren komen. Van Essen geeft hier een winstwaarschuwing: ‘hier moeten we doorheen, het aantal signalen zal eerst alleen maar toenemen omdat er meer aan het licht komt’. Van Renswoude benoemt het als een omslag in het korps: ‘Je merkt het in de haarvaten, medewerkers vinden dat een grens is bereikt. Het aantal medewerkers dat mij benadert om te willen helpen, meedenken en bijdragen is enorm’.
De CDO benadrukt dat de aanpak tijd vraagt en kost. Daarbij benoemt zij ook de context van een steeds meer polariserende samenleving, die ook zijn weerslag intern heeft. ‘Patronen zijn diep ingesleten in mensen en werkwijzen. Maar we hebben een onomkeerbare beweging ingezet met de aanpak van racisme en discriminatie, we laten ons kritisch bejegenen. En juist dat het schuurt, hebben we soms nodig’. De korpschef roept daarbij op: ‘ga ons niet afrekenen op de hoeveelheid ontslagen. Dat is niet waar het om gaat. Het aantal incidenten moet uiteindelijk afnemen en uit gesprekken met en onderzoeken onder de medewerkers moet naar voren komen dat zij zich veilig voelen en zich kunnen uiten’. Signalen bij de politie over groepsdruk waarbij je je moet conformeren aan de groepsnorm benoemt de korpschef daarbij als een zorgpunt. ‘Ik vind dat je jezelf moet kunnen zijn, want daarin zit ieders meerwaarde’.

Bijlage: Gespreksnotitie gesprek Kamercommissie Justitie en Veiligheid met Korpsleiding (14 september 2022)